Zabytki i historia Pomorza

Wielka Sala Rady jest najpiękniejszą salą Ratusza Głównego Miasta Gdańska. Od połowy XIX wieku nazywana jest Salą Czerwoną ze względu na kolor adamaszkowego obicia ścian.  Na obecny jej wygląd pochodzący z lat 1608 – 1611 decydujący wpływ miał holenderski teoretyk i twórca manieryzmu niderlandzkiego Hans Vredeman de Vries. Strop z obrazami Izaaka van dem Blocke’a i snycerką Szymona Herle powstał wg jego projektu i jest zaplanowany jako ogród manierystyczny[1]. Ściany sali zdobi siedem obrazów namalowanych przez Hansa Vredemana de Vries zatytułowanych Cnoty Obywatelskie.

Cały cykl zaczyna się od sądu ziemskiego a kończy na sądzie ostatecznym, od sprawiedliwości ludzkiej po sprawiedliwość boską. Obrazy z Sali Czerwonej są typowymi dziełami czasu renesansu z charakterystycznym zamiłowaniem do antyku, alegorii oraz perspektywy. W treści są dydaktyczne i oddają moralność nie tylko renesansową ale i reformacyjną, ze szczególnym zabarwieniem kalwińskim[2]. Stanowią wytyczne dla władz miasta i związane są z problemami etycznymi występującymi przy sprawowaniu władzy. Każdy obraz przedstawia cnotę i jej przeciwieństwo – występek, nawiązując do zasad ikonografii średniowiecznej, posługującej się dychotomią: „virtutes et vices”. Głównej scenerii towarzyszą drobniejsze sceny i treści dodatkowe w postaci napisów, stanowią one komentarz czy też przypis do niej.

Cykl obrazów ma swoje zwieńczenie w ostatnim z obrazów -  Sądzie Ostatecznym. Jest on też podzielony na dwie części, związaną ze zbawieniem i z potępieniem. Obraz ma układ symetryczny. Półkoliste, koncentryczne kręgi tworzą aureolę wokół Chrystusa zasiadającego na tęczy, będącej symbolem pojednania Boga z człowiekiem. Stopy Jego spoczywają na kuli ziemskiej, z zaznaczonymi kontynentami. Na kuli dostrzeżemy refleks świetlny, mający charakter symboliczny. To swoiste „mistyczne okno” jest charakterystycznym elementem towarzyszącym przedstawieniu Jezusa jako Zbawiciela Świata (Salwator Mundi), w odróżnieniu od Sędziego Zemsty (Judex Ultionis). Postacie po prawej stronie Chrystusa to Miłosierdzie i Łaska, po lewej zaś Sprawiedliwość i Prawda. Powyżej widnieje hebrajski tetragram Jahwe.

Symetrycznie na obrazie poniżej Chrystusa znajduje się pojedyncza kolumna z symbolami wiary: Biblią i Dekalogiem. Stoi ona na podstawie o kształcie trójkąta równoramiennego. Trójkąt równoramienny w symbolice greckiej oznaczał cel jak i koniec, nazywał się Meta. Trójkątny kamień, niekiedy w kształcie piramidy, występował jako meta na zawodach sportowych. Nie dziwi więc umieszczenie tego symbolu na obrazie Sąd Ostateczny. Dziwić nas może jednak to, że Dekalog na kolumnie, w odróżnieniu od Ewangelii, jest zacieniony i zawieszony po stronie potępionych. Wyraża się w tym przedstawieniu protestancki stosunek do zbawienia. To wiara oparta na Ewangelii jest podstawą zbawienia, a nie uczynki wynikające z formalnego przestrzegania Prawa. Kolumna jako symbol wiary podobnie jak i tetragram powtarzają się na wszystkich obrazach z cyklu Cnoty Obywatelskie w Sali Czerwonej.

Strona zbawionych na obrazie ma charakter nowożytny. Miejscem wiecznej szczęśliwości jest Raj przedstawiony jako ogród na wzgórzu z cyprysami i ołtarzem Baranka. Ogród mieści się wewnątrz rotundy otoczonej sadzawkami, pawilonami ogrodowymi i bramami, z których wypływają cztery rzeki.

Strona potępionych to królestwo szatana. Rzesze grzeszników gnane są przez diabłów do paszczy Lewiatana, otwartej bramy piekieł. Niektóre grzechy główne są wyraźnie potępione przez autora. Strojna dama w objęciach szatana jest aluzją do grzechu nieczystości, diabeł wlewający płyn do gardła grzesznika jest nawiązaniem do pijaństwa. Rozpoznać możemy także zabójcę, nieuczciwego sprzedawcę, oszusta, czy też złodzieja. Po stronie potępionych widnieje jako jedyny element architektoniczny masyw zamku św. Anioła z mostem na Tybrze.Ten symbol papieskiego Rzymu na obrazie ma poważne znaczenie. Jest to protestancka aluzja do Rzymu jako „wszetecznicy babilońskiej”, stolicy świętokupstwa, korupcji i zepsucia moralnego.

Podsumowaniem całego cyklu obrazów zakończonego Sądem Ostatecznym był dwuwiersz łaciński niegdyś znajdujący się pod obrazem – W końcu (świata) nadejdzie Bóg, zjednoczy zdruzgotany świat i każdy odbierze swą nagrodę, jaka mu się należy[3].

Fotografie -  Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, źródło: http://tetragram.pl