Zabytki i historia Pomorza

W grudniu 2002 roku zakończono prace konserwatorskie gotyckiego portalu Bramy Szewskiej Bazyliki Mariackiej w Gdańsku. Jest to brama kościoła wychodząca na ul. Szewską. To jedna z najstarszych z ulic Gdańska. Pierwsza wzmianka o nazwie tej ulicy „circa turrim” pojawiła się w latach 1377-78[1].

Brama zwieńczona jest półkolistym tympanonem. Wypełnia go scena rzeźbiarska przedstawiająca Zaśnięcie Marii Panny. Klęczącą postać Matki Bożej w otoczeniu apostołów podtrzymuje św. Jan. Rzeźba ta jest kopią drewnianego oryginału, który znajduje się od roku 1926[2] w zbiorach muzeum (obecnie Muzeum Narodowego w Gdańsku), gdzie została przekazana przez gospodarzy kościoła. Tenże oryginalny obiekt pochodzi z XV wieku i był wtórnie użyty w Bramie Szewskiej. Wcześniej prawdopodobnie wypełniał retabulum ołtarza szafowego jednego z gdańskich kościołów.

Obecna kopia nad bramą wykonana jest ze sztucznego kamienia; zastąpiła oryginał w 1927 roku i przetrwała do dnia dzisiejszego. Wymagała odnowienia z uwagi na zniszczenia i ubytki. Polegały one na wykonaniu badań architektonicznych, rekonstrukcji okapowego gzymsu dolnego i koronującego. Uzupełniono ubytki w figurach i kamieniarce, zrekonstruowano dwie dłonie i palce figur grupy rzeźbiarskiej. Zabezpieczono całość przed szkodliwym wpływem wody. To początek prac, na odnowienie czekają następne bramy.

Skąd ta troska o bramy kościoła?

Kościoły gotyckie na naszym terenie to kościoły ceglane, przy małych budowlach często wkomponowywano w ich mury polne głazy narzutowe[3]. Budowano je od Danii, Niderlandów, po płn. Niemcy i Pomorze z uwagi na brak kamieniołomów na tych obszarach. Cegła jest materiałem kruchym, trudnym do profilowania, a  więc mało dekoracyjnym. Ozdobą kościołów od strony zewnętrznej były więc jego bramy.

Kościoły tamtych czasów to swoiste centra miast gęsto zabudowanych. Nie tworzyły autonomicznej budowli, były integralnie związane z układem urbanistycznym grodu. Umiejscowienie bram w bryle kościoła odzwierciedla plan ówczesnego miasta. Portale były zwieńczeniem widokowym osi ulic. Mają one charakter indywidualny, wychodzą poza anonimowość, wyrażają elitarną chęć wyróżnienia się mieszkańców danej ulicy[4]. Stąd ich dekoracyjność, zróżnicowanie i nieregularne rozmieszczenie. Bramy kościoła są świadectwem dawnego wyglądu miasta i aspiracji ich użytkowników, są cennym źródłem poznawczym.