Zabytki i historia Pomorza

Strona Zdzisława Skrago

Mechowo, występujące w historii także pod nazwami Mechow, Mechau, było początkowo wsią rycerską i należało do Radzisława z Darżlubia z nadania księcia pomorskiego Mściwoja. W 1300 roku sprzedał on wzmiankowaną wieś cystersom oliwskim. Mechowo należało do opactwa w Oliwie do roku 1772, gdy stało się własnością skarbu pruskiego.

Parafia i kościół w Mechowie powstały najprawdopodobniej tuż po roku 1300. Ten pierwszy kościół spłonął w 1583 roku. W XVII - XVIII wieku w Mechowie istniał kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Był on z muru pruskiego i miał przybudowaną drewnianą wieżę. Obecna świątynia to fundacja opata oliwskiego Jacka Józefa Rybińskiego z 1742 roku. Od tego czasu jest pod wezwaniem św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja Biskupa. Wiele elementów z wyposażenia świątyni pochodzi z wcześniejszego kościoła.

Kościół usytuowano wśród drzew na wzniesieniu wzmocnionym kamiennym murem oporowym. Wschodnia zachowana ceglana brama prowadziła na teren dawnego cmentarza przykościelnego. Kościół jest orientowany, o konstrukcji szkieletowej, z otynkowanymi wypełnieniami ceglanymi. Posadowiony jest na fundamencie z ociosanych głazów narzutowych. Budowla jest jednonawowa z węższym trójbocznym prezbiterium, do którego przylega zakrystia. Wieża z 1771 roku wbudowana jest do wnętrza budowli i mieści w przyziemiu kruchtę. Od strony południowej w połowie nawy dobudowana jest druga kruchta. Dach pierwotnie gontowy, obecnie kryty dachówką nad nawą, prezbiterium i kruchtą jest dwuspadowy a nad zakrystią pulpitowy. Wieża jest drewniana, czworoboczna, ma wypukłe zadaszenie z dzwonowym hełmem i z ośmioboczną ślepą latarnią, na szczycie której jest krzyż i chorągiewka z rokiem 1916 (datą renowacji)[1].

Wnętrze kościoła nakryte jest pozornym, spłaszczonym sklepieniem kolebkowym. Okna witrażowe i wejścia są zamknięte odcinkami łuku.  Chór muzyczny z organami wsparto na dwóch słupach. Parapet chóru w części środkowej wysunięty jest do środka świątyni. Ołtarz główny, dwa ołtarze boczne ustawione po obu stronach prezbiterium i trzeci ołtarz przy ścianie północnej tworzą czytelny przekaz katechetyczny charakterystyczny dla kościoła potrydenckiego.

Ołtarz główny z połowy XVII wieku jest w stylu renesansu niderlandzkiego (manieryzmu), określanego często renesansem gdańskim. Wyróżnikiem tego stylu są podziały oparte na prostych figurach geometrycznych, wypełnienie każdej wolnej przestrzeni płaską dekoracją, często o ornamencie chrząstkowym – „horror vacui” (strach przed pustką). Charakterystyczne dla tego stylu są także kolumny korynckie, których trzony do 1/3 wysokości owinięte są opaską a w wyższej partii oplatają je liście winorośli. Ołtarz manierystyczny znajduje się także w macierzystym dla miejscowych cystersów kościele  w Oliwie i mógł być on inspiracją dla twórcy ołtarza w Mechowie.  Obraz główny Wniebowzięcie i koronacja NMP pochodzi z 1644 roku. Po bokach w uszakach ze snycerką małżowinowo chrząstkową przedstawieni są św. Jakub Starszy i św. Jan Ewangelista. W zwieńczeniu ołtarza obraz przedstawia Chrystusa i poniżej ilustracje odnoszące się do siedmiu sakramentów świętych. Po bokach figury to św. Papież bez atrybutów i św. Wacław ze sztandarem[2].

Ołtarze boczne przy belce tęczowej pochodzą z czasów fundacji obecnego kościoła. Są późnobarokowe, malowane na biało, ze złoconym ornamentem. Pierwsze kondygnacje ujęte są kolumnami korynckimi. Obrazy i rzeźby na tym poziomie są późniejsze. Natomiast w zwieńczeniach są barokowe rzeźby; w ołtarzu po prawej stronie przedstawiają św. Bernarda z Clairvaux i św. Benedykta, w ołtarzu po lewej stronie św. Barbarę i św. Katarzynę. Oryginalny, barokowy jest także obraz w zwieńczeniu ołtarza lewego i przedstawia on św. Rocha w stroju pielgrzymim. Ołtarz przy ścianie północnej jest wczesnobarokowy z lat 1630-1640, zbudowany ze sztucznego kamienia. Na szczycie znajdują się płaskorzeźbione popiersie Boga Ojca i figury świętych franciszkańskich. W polu głównym dwie korynckie kolumny ujmują współczesny obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Według przekazu wizytacji z 1766 roku w tym miejscu był umieszczony obraz patronów kościoła.

Pod belką tęczową, przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się barokowa ambona z drugiej połowy XVII wieku. Pochodzi ona z wcześniejszego kościoła. Jest sześcioboczna, wykonana z drewna, polichromowana. Korpus rozczłonkowany kolumienkami przedstawia czterech ewangelistów z ich atrybutami i imionami zapisanymi po łacinie. Na zaplecku obraz przedstawia Chrystusa z owieczką na ramionach. Baldachim sześcioboczny ujęty jest ażurowym obramieniem. Na podniebiu baldachimu rzeźba przedstawia Ducha Świętego w postaci gołębicy. Promienista gloria z hierogramem IHS zwieńcza całość. Zielone tło, ozdoby lamowane czerwienią, złocenia tworzą koloryt kazalnicy.

Z historycznego wyposażenia zachowały się osiemnastowieczna barokowa chrzcielnica z drewna pomalowanego białą farbą, z cynową misą chrzcielną a także z XVIII wieku barokowy krucyfiks na belce tęczowej. Zachowane naczynia liturgiczne - barokowy kielich mszalny i promienista monstrancja autorstwa złotnika gdańskiego Zygfryda Ornstera  pochodzą z wcześniejszego wyposażenia kościoła niż osiemnastowieczna fundacja opata Jacka Rybińskiego i przez to stają się bardziej cenne jako świadectwo ciągłości tradycji.

Z kościołem w Mechowie związana jest postać ks. Bolesława Witkowskiego dziekana dekanatu Puck (od 1923), proboszcza parafii w Mechowie (1905‑39). Z ramienia listy polskiej w latach 1913-18 był on posłem na Sejm Pruski i występował wielokrotnie w obronie praw narodowościowych ludności polskiej. W niepodległej Polsce kontynuował działalność społeczno - polityczną. W 1939 roku po klęsce państwa polskiego ks. Witkowski został aresztowany przez niemieckich okupantów i bestialsko zamordowany w lasach piaśnickich. 

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów fotograficznych parafii w Mechowie (CC BY-NC-ND 3.0 PL). 


[1] Dettlaff J. P., W duchu przemian i tradycji… Kościoły cysterskie w Starzynie i Mechowie, Bydgoszcz 20017 r.,

[2] Twórcy i fundatorzy ołtarza prawdopodobnie stylem architektonicznym nawiązali do wyglądu ówczesnego ołtarza głównego macierzystego kościoła cystersów w Oliwie.